विपिलाई हामि काङ्ग्रेसले हाम्रो मात्रै भन्यौं भने उहाँ प्रति नै अपमान हुन्छ : राजेन्द्र बहादुर शाह

सुन्दरीजल जेलबाट बाहिर आएपछि विपि बनारस गएर बस्नु भयो । बनारसको सारुनाथ भन्ने ठाउँमा उहाँको डेरा थियो । २०३० सालमा पहिलो पटक बनारसमा उहाँ सँग मेरो भेट भयो र धेरै भेट पनि बनारसमै भयो ।

त्यतिवेला पठनपाठन, राजनिति र अन्य कारणले बनारसमा धेरै नेपालीको बसोबास थियो । बेलाबेला राजनितिक कार्यक्रमहरु हुन्थ्ये । कार्यक्रमा गएर उहाँका अभिभाषणहरु सुन्थ्यौं ।

त्यतिवेला हामि सानै थियौं । भर्खर भर्खर विद्यार्थी राजनिति सुरु गरेका थियौं । सवाल जवाफ गर्ने हाम्रो औकात त थिएन, तै पनि कनिकुथी मन लागेका एउटा दुईटा कुरा सोध्ने र सुन्ने गथ्यौं ।

पछि २०३३ सालमा उहाँ नेपाल फर्किसके पछि जनमत संग्रहका ताका उपत्यका भित्र र बाहिर उहाँलाई देखेको छु ।

बनारसमा होस वा नेपालमा, उहाँलाई गज्जबको फुर्सद थिए । राजकाज थिएन । त्यसैले उहाँलाई नभेट्ने भन्ने मान्छे नै हुदैन थिए ।

विपि प्रश्न सोध्ने, खोजीनिति गर्ने र जिज्ञासा राख्ने मान्छेलाई राम्रो मान्नु हुन्थ्यो । जस्ले जे सोधे पनि मानौं उहाँ विपि नै होइन जस्तो गरेर एउटा साथीभाई, जानकार र गुरुको नाताले सरर सबै कुराको उत्तर दिनु हुन्थ्यो ।

विपिले जतिसुकै असन्तुष्ट भएर कुरा गर्ने कार्यकर्तालाई पनि पुर्णरुपमा सन्तुष्ट गराएर पठाउनु हुन्थ्यो । त्यसैले हाम्रा सिनियर साथीहरु भन्थे – ‘सान्दाजु (विपि बावु) लाई आज चैं यस्तो अप्ठेरो प्रश्न सोधेर अन्टसन्ट बनाउछु भनेर रिसाएर गयो तर उहाँका कुरा सुन्न बित्तिकै सवै खत्राकखुत्रुक भईन्छ । सवै चित्त बुझाएर पठाउनु हुन्छ ।’

विपिको जिवनशैली सरल थियो । बरु अहिलेका हाम्रा तथाकथित नेता भन्ने साथीहरुको लवाईखवाई, रवाफ, बसोवास, छाटकाँट, बैठक कक्षहरु हेर्दाखेरी सामान्यतया नयाँ मान्छेहरु त्यहाँ पुग्दाखेरी हिच्किचाहट हुने खालको सजावट छ ।

तर त्यसको बिपरित सान्दाजु (विपि) बस्ने ठाउँमा जाने वेला स्वंममा आफै कमजोर भएर खुम्चिनु छुट्टै कुरा भयो । हैन भने वातावरणको कारणले असहज भन्ने हुदै हुदैन थियो ।

विवि बाट के सिक्ने ?

मेरो बुझाईमा विपि कोईराला बनेको सिर्फ दुईटा कुराले हो । एउटा असल संस्कार र अर्काे प्रचुर ज्ञानको भण्डार । यि दुई कुराको मिश्रणले उहाँको व्यवहार असल बनायो । उहाँलाई दुरद्रष्टा बनायो । चिन्तक बनायो । बिश्लेषक बनायो । साहित्यीक र राजनितिक बनायो । त्यसैले नै उहाँलाई हाम्रो भण्दा ठुलो देशका प्रधानमन्त्री तथा राजनेताहरुले अदवका साथ मित्रवत व्यबहार गर्थे ।

मान्छे भावले मात्र होइन , ज्ञानले पनि असल हुनुपर्दछ । आज राजनितिमा मात्रै होइन । समाजका जुनसुकै पेशामा काम गर्ने जो कोहीले पनि यदि विवेक छ भने विपिबाट सिक्नु पर्ने मुलत यिनै दुईटा कुरा यिनै हुन ।

अतः विपि कोइराल मुल रुपमै एउटा संस्था हो । विश्वविद्यालय हो । स्वंयममा एउटा राजनिति, सिद्धान्त र दर्शन हो । आज विपिलाई हामि काङ्ग्रेसले हाम्रो मात्रै भन्यौं भने उहाँ प्रति नै अपमान हुन्छ । अब उहाँ सवैको साझा हो । किनकि आज यो देश भित्र र बाहिर उहाँको राजनितिक दर्शन र जिवनको वारेमा हजारौं हजार मानिसहरुले अनुसरण गरिराखेको अवस्था छ ।

(नेपाली काङ्ग्रेसका नेता तथा पुर्व शिक्षा राज्य मन्त्री राजेन्द्र बहादुर शाह सँग ३८ औं विपि स्मृति दिवसको अवसरमा नयाँ दृष्टि डटकमले गरेको कुराकानीमा शाह द्वारा प्रस्तुत विचारको सम्पादित अंश ।)